Het is geen geheim dat we ontzettend veel kunnen leren van de natuur, als we maar goed kijken. Dit geldt vooral wanneer we ontwerpen en bouwen. Mireille Huiskamp-Langendijk heeft hier een fundamentele kijk op, dus we vroegen haar naar de achterliggende gedachte van bio-geïnspireerd bouwen. Na 3,8 miljard jaar evolutie en miljoenen mislukkingen weet de natuur namelijk heel goed wat wel en niet werkt.

Mireille en Kevin hebben samen gestudeerd aan de TU Delft en zijn daarna allebei hun eigen weg gegaan met dezelfde interesse. Dit jaar verscheen het boek 'Zo kan het ook' van Mireille waardoor hun wegen weer kruisden, tijd voor een leuk gesprek dus.

KVa: Je neemt vaak de rol aan van adviseur op het gebied van bio-geïnspireerd bouwen. Daarnaast geef je hierover ook lezingen om mensen te inspireren. Wat is in algemene zin bio-geïnspireerd bouwen voor jou?

Mireille: Voor mij betekent bio-geïnspireerd bouwen dat je net zoals de natuur heel functioneel ontwerpt om te kunnen overleven. Dit zie je ook terug in onze eigen bouwevolutie waarin onze woningen veel beter waren afgestemd op de zon (voor energie en warmte), de wind (voor ventilatie) en de regen (voor wateropvang en -gebruik). Er werd gebruikgemaakt van lokale, natuurlijke materialen en men bouwde niet meer vierkante meters dan nodig was. Ook de indeling van de woning was meer afgestemd op de bewoners en de omgeving.

En alles wat er in de natuur groeit en bloeit vinden wij vaak heel mooi dus een functioneel goed ontwerp (objectief) hoeft esthetische kwaliteit (subjectief) niet uit te sluiten.

Het gaat om de combinatie van kennis en gezond verstand met nieuwe technieken en materialen.

KVa: Je hebt recent een boek geschreven over bio-geïnspireerd bouwen. Achterin het boek omschrijf je een richtingwijzer die een vergelijking maakt tussen menselijke en natuurlijke productieprocessen in zes categorieën: informatie, energie, tijd, ruimte, structuur en materiaal. Erg abstract, maar kun je deze richtingwijzer met een voorbeeld toelichten en uitleggen op welke manier we kunnen leren van de natuur als we duurzaam willen bouwen?

Mireille: In het boek verwijzen we naar de TRIZ methodiek van Julian Vincent (2006). Dit onderzoek beschrijft het verschil tussen een probleemoplossend proces van de biologie (natuur) en technologie (mens). Als je dan de oplossingen uit de natuur vergelijkt met die van de mens zie je dat de natuur meer informatie, minder energie, meer tijd, meer ruimte, meer structuur en minder materialen gebruikt.

Wat betreft informatie moet je denken aan de miljarden jaren van evolutie waarin de natuur zich geoptimaliseerd en geperfectioneerd heeft. De natuur ontwerpt altijd voort op die kennis. Wij kunnen tot disruptieve oplossingen komen die wel tot nieuwe innovaties kunnen leiden maar niet perse altijd duurzame, gebalanceerde oplossingen tot gevolg heeft.

Daarnaast gaat de natuur heel spaarzaam met energie om en is de energie ook nog gebaseerd op zonne-energie, terwijl wij vaak heel veel energie in een korte tijd verbruiken. Zo bakken we bakstenen dagenlang op zo’n 1200 graden Celsius.

De natuur daarentegen doet het rustiger aan en neemt haar tijd om te herstellen en groeien. Ook gebruikt het meer ruimte, meer structuur en minder materiaal. Vergelijk onze massieve betonnen fundering maar eens met de ondergrondse wortelstructuur van een boom. En dan kan die boom ook nog door meer ruimte en tijd haar fundering versterken.

In het algemeen geldt: hoe meer jouw oplossingen lijken op biologische oplossing, des te duurzamer ben je bezig.

KVa: Vanaf het moment dat we constructies gingen isoleren werden er folies gebruikt om het vocht te reguleren. Er is ook een bouwmethode zonder folies, het zogenaamde dampopen bouwen. Kun je uitleggen wat de voordelen zijn van dampopen bouwen en waar je op moet letten?

Mireille: Bij dampopen-(en luchtdicht) bouwen gaat het erom dat het gebouw kan ademen. Door te ademen, koken, douchen etc. produceren we vocht en dat vocht moet ergens naar toe anders veroorzaakt het schimmel. Folies werken als een soort van regenjas waardoor het vocht zich binnen ophoopt en weg geventileerd moet worden, terwijl bij een dampopen-bouwmethoden de hele gebouwschil meehelpt het vocht uit het gebouw te reguleren. Zo nemen de wanden vocht op wanneer er te veel vocht in de ruimte is en geeft het vocht af als de ruimte droger wordt. Je kunt alleen dampopen bouwen met natuurlijke materialen. Door de juiste materiaalkeuzen en goede detaillering ontstaat een gebalanceerd binnenklimaat dat minder afhankelijk is van installaties. In de Scandinavische landen, Zwitserland, Oosterijk en Duitsland wordt er veel op deze wijze gebouwd. Het is lastig om een dampopen ruimte te beschrijven, eigenlijk moet je het gewoon ervaren.

KVa: Tegenwoordig heeft elke nieuwbouwwoning een warmtepomp en panelen op het dak. In jouw boek wordt echter ook veel gerefereerd aan duurzame innovaties die minder mainstream zijn. Wat is volgens jou een relatief eenvoudige duurzame toevoeging aan het ontwerp waar veel mensen niet snel aan denken?

Mireille: Zoals ik eerder al beschreef bouwden we vanuit onze cultuur historie heel functioneel en waren we veel beter afgestemd op onze omgeving. Door passieve ontwerp oplossingen te gebruiken kunnen er veel problemen voorkomen worden. Zo zorgt een dik isolatiepakket, goede zonwering (d.m.v. een overstek of luiken) en bijvoorbeeld een groendak ervoor dat het gebouw niet zo snel opwarmt waardoor de koelbehoefte ook minder is. Daarnaast hebben natuurlijke materialen minder impact op het milieu en hebben ze allerlei nuttige eigenschappen zoals zelfreinigend vermogen, antibacteriële werking en goede akoestische kwaliteiten. Verder bieden te openen ramen op de goede plek de mogelijkheid om te spuien, om laat in de avond of vroeg in de ochtend alle ramen tegen elkaar open te zetten om zo goed te kunnen ventileren. Maar ook een slaapkamer op het noorden, een bijkeuken en een kelder hebben de nodige voordelen. Veel kansen zitten ook in het multifunctioneel gebruik van ruimte en combinaties als een groendak en zonnepanelen. Ik probeer altijd eerst problemen te voorkomen en daarna pas problemen op te lossen.

Het boek 'Zo kan het ook' is hier te bestellen.